Ατενίζοντας τις υπαρξιακές προκλήσεις που θέτει η επιδημία
Ναι θα πεθάνουμε όλοι! Αυτή είναι η μόνη βεβαιότητα μέσα στην ρευστή ζωή μας. Είναι όμως μια βεβαιότητα την οποία οι περισσότεροι από εμάς προσπαθούμε αγωνιωδώς να ξεχάσουμε, νομίζοντας ότι έτσι θα μπορέσουμε να ζήσουμε πιο ήρεμα, μέχρι την ώρα που ένα έκτακτο γεγονός, όπως αυτό μιας επιδημίας, φέρνει αυτή την αλήθεια μπροστά μας με τρόπο τέτοιο ώστε είναι αδύνατον να την προσπεράσουμε.
Σε τέτοιες στιγμές ίσως είναι πιο χρήσιμο, αντί να μας πιάνει πανικός να σταθούμε με σθένος μπροστά στις προκλήσεις που θέτει η κατάσταση, διερωτώμενοι πως μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε με έναν τρόπο που στηρίζει όσο καλύτερα γίνεται την ευζωία τη δική μας και των άλλων.
Ποιες είναι λοιπόν οι προκλήσεις που θέτει ο νέος ιός από υπαρξιακή σκοπιά:
1. Συνειδητοποίηση ότι δεν ελέγχουμε τη ζωή όσο θα θέλαμε
Οι άνθρωποι τείνουμε να προσπαθούμε να επιθυμούμε να ελέγχουμε όσο μπορούμε περισσότερο τη ζωή μας. Κάνουμε λεπτομερή σχέδια για το πώς θα δημιουργήσουμε στιγμές ευτυχίας. Αγωνιζόμαστε με όλες μας τις δυνάμεις για να αποφύγουμε δυσφορικά συναισθήματα και ανεπιθύμητα συμβάντα. Καταστάσεις όμως όπως αυτή που ζούμε μας υπενθυμίζουν ότι παρά τις προθέσεις και τις προσπάθειες μας ο έλεγχος που έχουμε πάνω στις ζωές μας είναι πολύ μικρότερος από αυτόν που θα θέλαμε να είχαμε.
Ένα ον τόσο μικροσκοπικό όσο ένας ιός που δεν είναι καν ορατό με γυμνό μάτι έχει τη δύναμη να μας κλείσει σπίτι ακόμα και χωρίς καν να εισβάλει στο σώμα μας. Ακόμα χειρότερα ίσως να έχει τη δύναμη να μας σκοτώσει. Η συνειδητοποίηση αυτή φέρνει μια πολύ έντονη αίσθηση ότι είμαστε ανίσχυροι όμως ίσως εδώ ακριβώς βρίσκεται η ισχύς μας. Το να περιορίσουμε τις μετακινήσεις μας είναι ακριβώς ένα από τα ελάχιστα που πράγματι μπορούμε να κάνουμε για να αμυνθούμε απέναντι στον ιό.
Αυτή την κρίσιμη στιγμή που όλοι μας είμαστε τρομοκρατημένοι είναι νομίζω σκόπιμο να θυμηθούμε τα λόγια μιας γνωστής προσευχής. Θεέ μου δωσ’ μου υπομονή να αντέξω αυτά που δεν μπορώ να αλλάξω, το κουράγιο να αλλάξω αυτά που μπορώ και πάνω από όλα τη σοφία να ξεχωρίζω ανάμεσα στα δύο. Στην θέση της λέξης Θεέ βάλτε ό,τι σας εκφράζει.
Όμως κρατήστε στο νου σας τον διαχωρισμό. Η ύπαρξη του ιού είναι μια πραγματικότητα που δεν μπορούμε να αλλάξουμε. Μπορούμε όμως να προσαρμόσουμε την προσωπική μας συμπεριφορά ο καθένας, ώστε να ανταποκριθούμε όσο γίνεται καλύτερα στις συνθήκες που έχουν προκύψει.
2. Ανάληψη ευθύνης για όσα πραγματικά μπορούμε να ελέγξουμε
Μιλώντας για προσαρμογή της συμπεριφοράς, οδηγούμαστε απευθείας στην έννοια της προσωπικής και της συλλογικής ευθύνης. Ναι μπορεί να μην μπορούμε να αποφύγουμε την ύπαρξη του ιού. Μπορούμε όμως και οφείλουμε να κάνουμε όλα όσα πρέπει να γίνουν για να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας αλλά κυρίως τους ευπαθής συνανθρώπους μας από τη διασπορά του ιού.
Επειδή μάλιστα, η διασπορά ενός ιού είναι ένα θέμα το οποίο γνωρίζουν οι ειδικοί γιατροί και όχι εμείς οι απλοί άνθρωποι, η υπεύθυνη στάση είναι να ακολουθούμε πιστά τις δικές τους οδηγίες, εφόσον αυτές βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα, και όχι τα δικά μας συναισθήματα και πεποιθήσεις, όταν παίρνουμε αποφάσεις σε ζητήματα που αφορούν και την ασφάλεια άλλων.
Για παράδειγμα μπορεί να νιώθω ανακούφιση φορώντας χειρουργική μάσκα όπου κι αν είμαι, αλλά αν οι ειδικοί λένε ότι οι υγιείς δεν πρέπει να φορούν μάσκα, όταν δεν φροντίζουν κάποιον ευάλωτο ή ασθενή, οφείλω να το σεβαστώ και για να μην καταστήσω τον εαυτό μου ευάλωτο στην προσπάθεια να προστατευτώ, αλλά και για να βοηθήσω να έχουν μάσκες όσοι συνάνθρωποι της έχουν πραγματικά ανάγκη.
Επίσης το κλείσιμο των σχολείων μπορεί να έχει δημιουργήσει πολύ ελεύθερο χρόνο που δυσκολευόμαστε να διαχειριστούμε. Όμως ας το δούμε σαν μια ευκαιρία να ανακαλύψουμε πόσα πολλά πράγματα μπορούν να κάνουν τα παιδιά στο σπίτι. Έτσι, προστατεύουμε τους παππούδες της γειτονιάς και μαθαίνουμε στα παιδιά να νοιαστούν για μας όταν θα είμαστε παππούδες.
3. Πρόσκληση στην διανθρώπινη σύνδεση
Με την απειλή του νέου ιού κάθε άλλος άνθρωπος έγινε εν δυνάμει φορέας θανάτου. Πολύ περισσότερο φορέας της απειλής του δικού μας θανάτου. Ας μην υποκύψουμε. Η απειλή δεν είναι ο άνθρωπος είναι η νόσος. Τώρα, που οι συνθήκες επιβάλλουν την απόσταση, το μη άγγιγμα, πρώτα από όλα ας πάρουμε την ευκαιρία να νιώσουμε τη σημασία αυτού του αγγίγματος κι ας αναζητήσουμε καινούριους τρόπους να δώσουμε προσωρινά έκφραση στην επιθυμία μας για εγγύτητα.
Ας πάρουμε, για παράδειγμα, μια αγκαλιά τον εαυτό μας, δείχνοντας στον άλλον την επιθυμία να τον αγκαλιάσουμε. Ξέρω ότι δεν είναι το ίδιο, καθόλου το ίδιο, άλλα είναι ίσως μια ευκαιρία κι αυτή να ζήσουμε την ευκαιρία του αυτοαγγίγματος. Μια άλλη πρόκληση είναι να διερευνήσουμε τι μπορούμε να κάνουμε με τα χέρια μας αν δεν αγγίζουμε το πρόσωπό μας.
Την ίδια στιγμή, ενώ είναι σημαντικό να προσέχουμε, αν εγώ έχω κάνει ότι καλύτερο μπορώ για να προστατευτώ, η αποστολή του φόβου έχει τελειώσει. Το να κοιτάξω άγρια το συνάνθρωπό μου που έβηξε, επειδή πνίγηκε ή έστω επειδή έχει τον ιό, δεν θα με προστατεύσει οπότε καλύτερα να μην το κάνω. Αν παραμείνουμε συνδεδεμένοι, έστω και χωρίς πολλές αγκαλιές ο ιός μας απειλεί πολύ λιγότερο.
4. Συμφιλίωση με τη ρευστότητα και την αβεβαιότητα που είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής
Ο ιός μας υποχρέωσε να ματαιώσουμε πολλά από τα σχέδια μας και να αλλάξουμε καθημερινές μας συνήθειες, αλλά, με αυτό τον τρόπο εκτός από δυσφορία, μας έφερε κι ένα σπουδαίο δώρο. Μας δίδαξε προσαρμοστικότητα. Από τα χρόνια του Δαρβίνου ξέρουμε ότι επιβιώνουν αυτοί που ξέρουν να προσαρμόζονται και αυτό γιατί η αλλαγή είναι στη φύση της ίδιας της ζωής.
Τα πάντα γύρω μας και εμείς οι ίδιοι αλλάζουμε με ορατό ή αόρατο τρόπο κάθε στιγμή. Όσο πιο προπονημένοι είμαστε στο να αποκρινόμαστε σε αυτό τον ατέρμονο χορό τον αλλαγών με ευελιξία και ευαισθησία, τόσο περισσότερο ανεμπόδιστα θα κυλήσει η ζωή μας και τόσο λιγότερο θα απειληθούμε, όχι μονάχα από ιούς αλλά από οποιοδήποτε απρόβλεπτο συμβάν.
5. Συμφιλίωση με τη ευαλωτότητα και τελικά τη θνητότητά μας
Όπως είπαμε και στην αρχή του άρθρου, ίσως η πιο δυνατή πρόκληση που μας φέρνει η επιδημία που βιώνουμε είναι ότι καταρρίπτει την ψευδαίσθηση του άτρωτου και μας θέτει μπροστά στην μοναδική ασφαλή βεβαιότητα της ζωής μας, τη θνητότητα μας. Το μόνο που ξέρουμε με σιγουριά είναι ότι όλοι κάποτε θα πεθάνουμε. Κανείς όμως δεν μπορεί να προβλέψει ούτε το πότε, ούτε το πώς.
Αυτά τα δεδομένα δεν έχουν προκύψει λόγω της επιδημίας. Ήταν πάντα εκεί. Η κατάσταση που ζούμε, απλώς μας εξαναγκάζει να στρέψουμε το βλέμμα μας προς αυτά. Μπορεί τώρα να σκεφτόμαστε ότι κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί πως θα ζούμε ως αύριο και αυτή η σκέψη να μας προκαλεί τρόμο. Στην πραγματικότητα, όμως, το ίδιο ακριβώς ίσχυε και πριν την εμφάνιση αυτού του ιού και τότε, κανείς δεν μπορούσε να εγγυηθεί την αθανασία μας.
Ίσως, λοιπόν, για να γλυτώσουμε από τον τρόμο, η λύση δεν είναι να αποφύγουμε τον ιό, αλλά να αξιοποιήσουμε την ευκαιρία που μας δίνει για να δούμε με τι άλλο εκτός από πανικό μπορεί να μας προκαλέσει η επίγνωση ότι δεν μπορούμε να αποφύγουμε ή να ελέγξουμε τον επικείμενο θάνατο μας. Μπορεί άραγε η επίγνωση αυτή να γίνει κίνητρο για μια γεμάτη ζωή, αντί να είναι αιτία θλίψης, παράλυσης ή και μισανθρωπίας; Σε αυτή την πολύτιμη, κατά την γνώμη μου, αλλαγή στάσης, ίσως βοηθήσει μια μικρή άσκηση που θα πρότεινα να κάνουμε ο καθένας με τον εαυτό του.
Ας αναρωτηθούμε:
πως θα ζούσα την σημερινή μέρα αν γνώριζα ότι αύριο πρόκειται να πεθάνω; Η απάντηση ίσως μας οδηγήσει σε αλλαγές πολύτιμες, είτε νοσήσουμε είτε όχι από τον περιβόητο ιό.
Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το psychologynow.gr – 16 Μαρτίου 2020
