Όλοι οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να είναι επιδέξια στις ξένες γλώσσες, στη μουσική στον αθλητισμό, στις επιστήμες. Πολλοί λίγοι όμως γονείς δίνουν την βαρύτητα που χρειάζεται στο να γίνουν τα παιδιά τους συναισθηματικά έξυπνα.
Όλοι οι γονείς μεγαλώνοντας τα παιδιά τους αγωνίζονται να τους προσφέρουν ό,τι καλύτερο μπορούν για να τους εξασφαλίσουν ένα ιδανικό μέλλον. Όλοι οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να έχουν καλά ρούχα, πολλά παιχνίδια, να έχουν καλή υγεία και να μάθουν πολλές πληροφορίες. Να γίνουν επιδέξια στις ξένες γλώσσες, στη μουσική στον αθλητισμό, στις επιστήμες.
Πολλοί λίγοι όμως γονείς δίνουν την βαρύτητα που χρειάζεται στο να γίνουν τα παιδιά τους συναισθηματικά έξυπνα. Δηλαδή να γίνουν ικανά να αναγνωρίζουν, να εκφράζουν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τα δικά τους και των συνανθρώπων τους με τρόπους που θα τους επιτρέψουν να βιώσουν ανθεκτικές σχέσεις εγγύτητας οι οποίες θα τους χαρίσουν μια πολύ πιο ευτυχισμένη ζωή.
Τι μας εμποδίζει από το να μεγαλώσουμε συναισθηματικά έξυπνα παιδιά;
1. Έχουμε μάθει να κρίνουμε τα συναισθήματα.
Είμαστε μεγαλωμένοι σε ένα πολιτισμό που διαχωρίζει τα συναισθήματα σε καλά και κακά. Με βάση αυτό το διαχωρισμό κάποια συναισθήματα θεωρούνται επιθυμητά και άλλα ανεπιθύμητα ή/και αποφευκτέα. Πιστεύεται μάλιστα ότι οι επιτυχημένοι άνθρωποι βιώνουν ελάχιστα ή καθόλου τα λεγόμενα αρνητικά συναισθήματα. Αυτή η πεποίθηση είναι εντελώς εσφαλμένη και τολμώ να πω ψυχικά κακοποιητική. Στην πραγματικότητα αν υπάρχουν επιτυχημένοι άνθρωποι τότε είναι αυτοί που γνωρίζουν ότι δεν μπορούμε να ασκήσουμε συνειδητό έλεγχο στην ανάδυση οποιουδήποτε συναισθήματος, μπορούμε όμως να αξιοποιήσουμε την πληροφορία που μας δίνει κάθε συναίσθημα και να ενεργήσουμε συνειδητά και υπεύθυνα έχοντας επίγνωση της πληροφορίας αυτής. Οι άνθρωποι που έχουν αυτή την επίγνωση μπορούν να δημιουργούν χώρο μέσα τους για όλα τα συναισθήματα τους, χωρίς να παρεκτρέπονται εξαιτίας αυτών.
2. Τα συναισθήματα προκαλούν συναισθήματα
Όσο κι αν φαίνεται παράξενο ένας λόγος που δυσκολευόμαστε τόσο να διδάξουμε στα παιδιά μια υγιή στάση προς τα συναισθήματα τους, είναι ότι τα δικά τους συναισθήματα διακινούν έντονα συναισθήματα σε εμάς τους ίδιους τα οποία πολλές φορές μας είναι δυσβάστακτα. Ένα λυπημένο, θυμωμένο ή φοβισμένο παιδί για παράδειγμα μπορεί να προκαλεί θλίψη ή ντροπή στον γονιό του ο οποίος νομίζει πως έχει αποτύχει στο γονικό καθήκον που είναι τάχα να μεγαλώνει ένα διαρκώς ευτυχισμένο παιδί.
3. Τα συναισθήματα δεν προβλέπονται ούτε ελέγχονται
Η ανατροφή ενός παιδιού είναι και μια υπόσχεση αναπαραγωγής του ισχύοντος κοινωνικού συστήματος. Για να μπορέσουν όμως τα παιδιά μας να ζήσουν όπως και εμείς θα πρέπει να μπορούμε να προβλέψουμε και να ελέγξουμε τις αποφάσεις και τις συμπεριφορές τους. Να τα καθοδηγήσουμε με βάση προϋπάρχοντες κανόνες που θα ορίζουν με ακρίβεια τι επιτρέπεται και τι όχι. Η συναισθηματική επίγνωση δεν βοηθάει ιδιαίτερα σε αυτό το μοντέλο.
Αν υπακούσουμε στα συναισθήματά μας πολλές φορές θα πάρουμε αποφάσεις που ξεβολεύουν εμάς και τους γύρω μας. Ίσως θα ακολουθήσουμε άλλο επάγγελμα από αυτό που αναμενόταν αφήνοντας μετέωρη την πελατεία του μπαμπά. Θα ερωτευτούμε έναν άνθρωπο που οι άλλοι πιστεύουν ότι δεν είναι ο κατάλληλος. Δεν θα κάνουμε όλα όσα χρειάζεται για να αυξήσουμε το κέρδος μιας επιχείρησης. Ίσως λοιπόν είναι και αυτός ένας από τους λόγους που ενώ διδάσκουμε τόσα πολλά στα παιδιά μας αποφεύγουμε να τα μάθουμε να νιώθουν.
4. Έχουμε μεγαλώσει οι ίδιοι χωρίς επίγνωση των συναισθημάτων μας
Φυσικά είναι πολύ δύσκολο να διδάξει κάποιος κάτι που δεν έχει διδαχτεί. Δυστυχώς οι περισσότεροι από μας μεγαλώσαμε χωρίς κάποιος να μας μάθει να αναγνωρίζουμε και να διαχειριζόμαστε συναισθήματα. Είναι λοιπόν απίθανο να καταφέρουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αποκτήσουν συναισθηματική ευφυΐα αν πρώτα δεν αναπληρώσουμε το δικό μας κενό, καλλιεργώντας την παραμελημένη αυτή δεξιότητα στον ίδιο μας τον εαυτό.
Τι θα κερδίσουμε μεγαλώνοντας συναισθηματικά έξυπνα παιδιά;
Υπάρχουν εξαιρετικά σοβαροί λόγοι να προσπαθήσουμε να υπερβούμε όλα τα εμπόδια που αναφέρθηκαν παραπάνω.
1. Οι άνθρωποι με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη είναι βιολογικά πιο υγιείς
Όταν αποτυγχάνουμε να εμπεριέξουμε και να διαχειριστούμε τα συναισθήματα μας το σώμα μας επιφορτίζεται με συσσωρευμένη ένταση και τελικά αρκετές φορές αναπτύσσει ήπια ή σοβαρότερα συμπτώματα προκειμένου να μας προειδοποιήσει ότι κάτι δεν πάει καλά. Δεν είναι τυχαίο που ο σοφός λαός έχει από χρόνια διατυπώσει εκφράσεις που περιγράφουν συναισθήματα σαν αλλοιώσεις οργάνων του σώματος. Π.χ. Ράγισε η καρδιά μου (θλίψη) , μου πάγωσε το αίμα (Φόβος), μου έπρηξε το συκώτι (αγανάκτηση), μου γύρισε το μάτι θυμός. Είναι λοιπόν εύκολο να καταλάβουμε ότι μεγαλώνοντας τα παιδιά μας έτσι ώστε να βιώνουν και να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα συναισθήματα θωρακίζουμε την υγεία τους.
2. Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της αυτοαποτελεσματικότητας
Ένας σημαντικός λόγος που πολλοί άνθρωποι, παιδιά και ενήλικες, δεν έχουν θετική εικόνα για τον εαυτό τους και δεν πιστεύουν ότι είναι ικανοί να πετύχουν τους στόχους τους, είναι ακριβώς ότι δεν έχουν λειτουργική σχέση με τα συναισθήματά τους. Είτε καταναλώνουν υπερβολική ενέργεια για να τα συμπιέσουν, είτε κατακλύζονται από αυτά. Σε κάθε περίπτωση όμως καταλήγουν να νιώθουν ότι κάτι μέσα τους πηγαίνει στραβά. Είναι δυσαρεστημένοι με τον εαυτό τους και αποπροσανατολισμένοι από τους στόχους τους. Αντίθετα με αυτούς, όσοι άνθρωποι μπορούν να αποκωδικοποιούν αποτελεσματικά τις πληροφορίες που παίρνουν από τα συναισθήματα τα δικά τους και των άλλων και να τις χρησιμοποιούν ως καθοδηγητές προκειμένου να δρουν αποτελεσματικά (π.χ. Αν νιώθω θυμό τότε χρειάζεται να επαναπροσδιορίσω κάτι στην σχέση μου.) έχουν αυξημένες πιθανότητες να βιώσουν εμπειρίες ικανοποίησης, συνεπώς να διαμορφώσουν θετική εικόνα για τον εαυτό τους και να πιστέψουν ότι είναι ικανοί να ανταπεξέλθουν σε κάθε αντιξοότητα.
3. Αυξάνει τη σχολική επίδοση
Σε μια εποχή που η υψηλή σχολική επίδοση θεωρείται προτεραιότητα για πολλούς γονείς και μαθητές είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε ότι η συναισθηματική ισορροπία είναι προϋπόθεση για την σχολική επιτυχία. Ο λόγος είναι εξαιρετικά απλός. Ακόμα κι αν εμείς διαφωνούμε ο εγκέφαλος δίνει προτεραιότητα στη συναισθηματική και όχι στην νοητική πληροφορία, επειδή απέκτησε πρώτα την ικανότητα να επεξεργάζεται συναισθήματα και αργότερα την ικανότητα να αποκτά γνώσεις, αλλά και επειδή τα συναισθήματα συνήθως φέρουν πολύ πιο σημαντικές για την επιβίωση πληροφορίες από ότι η λογική σκέψη. Με άλλα λόγια για να μάθει κανείς οτιδήποτε ακαδημαϊκό πρέπει πρώτα το συναίσθημα του να τον έχει πληροφορήσει ότι όλα βαίνουν καλώς. Αν για παράδειγμα αισθάνομαι ότι κάποιος απειλεί να με χτυπήσει εκείνη τη στιγμή μου είναι παντελώς αδιάφορο με τι ισούται το τετράγωνο της υποτείνουσας εκτός αν υπάρχει πιθανότητα η γνώση αυτή να με γλυτώσει από το χτύπημα. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο ίσως να θυμηθώ την πληροφορία όσο με απειλεί ο χάρακας αλλά όταν ο χάρακας εξαφανιστεί θα θελήσω να τον ξεχάσω και μαζί θα ξεχάσω και το τετράγωνο της υποτείνουσας επειδή θα μου θυμίζει έναν χάρακα που απειλεί να με πονέσει. Με λίγα λόγια αν θέλετε τα παιδιά σας να πετύχουν ακαδημαϊκά φροντίστε πρώτα να έχουν καλή επαφή με τα συναισθήματα τους!
4. Η υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη οδηγεί σε πιο λειτουργικές σχέσεις.
Είναι μάλλον εύκολο να κατανοήσουμε γιατί οι άνθρωποι που καταφέρνουν να ανταποκρίνονται καλά στα συναισθήματα τα δικά τους και των συνανθρώπων τους πετυχαίνουν να διαμορφώνουν πιο λειτουργικές σχέσεις, έχουν ευρύτερο και ισχυρότερο κοινωνικό δίκτυο, κάνουν συντροφικές σχέσεις που ευδοκιμούν και γίνονται πιο αποτελεσματικοί γονείς. Είναι νομίζω προφανές ότι άνθρωποι που είναι ικανοί να αποκωδικοποιούν και να διαχειρίζονται με επιτυχία συναισθήματα είναι περισσότερο ελκυστικοί σε άλλους ανθρώπους, επικοινωνούν πληρέστερα και καθαρότερα και έτσι έχουν την ευκαιρία να συνδεθούν βαθύτερα με τους άλλους, είναι καλοί επισκευαστές σχέσεων, δηλαδή αντιμετωπίζουν με επιτυχία τις όποιες δυσκολίες προκύπτουν στις σχέσεις τους και μπορούν να προσαρμόζονται και να ωριμάζουν καθώς αλληλεπιδρούν με άλλους ανθρώπους.
5. Οι άνθρωποι με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη έχουν γενικά καλύτερη ποιότητα ζωής
Για όλους τους παραπάνω λόγους οι άνθρωποι με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη έχουν γενικά καλύτερη ποιότητα ζωής και αντλούν περισσότερη ικανοποίηση από τη ζωή καθεαυτή ανεξάρτητα από οτιδήποτε άλλο συμβαίνει στη ζωή τους π.χ. τι επάγγελμα ασκούν, πόσα χρήματα διαθέτουν, τι ηλικία έχουν κ.τ.λ. Είναι λοιπόν κατανοητό ότι αξίζει τον κόπο να καλλιεργήσουμε τη συναισθηματική ευφυΐα σε εμάς και στα παιδιά που βρίσκονται υπό την επιρροή μας.
Πώς αντιμετωπίζουμε συνήθως τα συναισθήματα;
Παρότι η καλή επίγνωση και διαχείριση των συναισθημάτων είναι τόσο σημαντική. Για τους λόγους που αναφέρθηκαν πιο πάνω οι ενήλικες συνήθως αισθανόμαστε άβολα μπροστά σε έντονα ή δυσάρεστα συναισθήματα που εκφράζονται από τα παιδιά και ανταποκρινόμαστε σε αυτά με τρόπους που δεν ευνοούν την υγιή συναισθηματική τους ανάπτυξη. Πιο συγκεκριμένα μπορεί να υιοθετήσουμε τις παρακάτω στάσεις:
1. Αποστασιοποιημένη
Στην περίπτωση αυτή το συναίσθημα βιώνεται ως απώλεια ελέγχου. Έτσι κάνουμε συνειδητά προσπάθεια να στρέψουμε αλλού την προσοχή. Κυρίως επικεντρωνόμαστε στην πρακτική διάσταση μιας κατάστασης αγνοώντας το συναισθηματικό βάρος των γεγονότων. Για παράδειγμα αν ένα παιδί κλαίει επειδή έσπασε η κούκλα του πολύ εύκολα θα υποτιμήσουμε το συναίσθημα του λέγοντας: «Δεν έγινε τίποτα σπουδαίο. Θα σου αγοράσω άλλη κούκλα!» Αμελούμε όμως ότι ο συναισθηματικός δεσμός που το παιδί είχε δημιουργήσει με το συγκεκριμένο αντικείμενο δεν μπορεί να υποκατασταθεί. Συνήθως επιλέγουμε μια τέτοια στάση επειδή οι ίδιοι δυσκολευόμαστε να αντέξουμε τα συναισθήματα μας. Έτσι όμως το παιδί μαθαίνει να μην εμπιστεύεται τα συναισθήματα του και επειδή τα συναισθήματα τείνουν να απαιτούν την προσοχή και την εμπιστοσύνη μας το παιδί καταλήγει να βιώνει διαρκώς συγκρούσεις ανάμεσα σε συναισθήματα που το καλούν να τα αφουγκραστεί και στη δική μας εντολή που το προτρέπει να τα αγνοεί.
2. Επικριτική – Αποδοκιμαστική
Αν είχαμε την ατυχία να μην βιώσουμε υγιείς συναισθηματικές σχέσεις ως παιδιά, τότε είναι πολύ πιθανόν ως ενήλικες να φοβόμαστε τα συναισθήματα με αποτέλεσμα να επιπλήττουμε τα παιδιά μας για αυτό που νιώθουν. Έτσι μπορεί για παράδειγμα να τιμωρήσουμε ένα παιδί επειδή κλαίει έντονα μετά από μια απογοήτευση. Επειδή όμως τα συναισθήματα είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης το παιδί οδηγείται με αυτό τον τρόπο να πιστέψει ότι υπάρχει κάτι κακό στον τρόπο που υπάρχει με πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξή του.
3. Επιτρεπτική – Παραχωρητική
Πρόκειται για την περίπτωση που αναγνωρίζουμε το συναίσθημα του παιδιού αλλά προκαλεί και σε μας τόσο έντονα συναισθήματα ώστε αδυνατούμε να βοηθήσουμε το παιδί να διαχειριστεί αποτελεσματικά αυτό που νιώθει. Σε τέτοιες περιπτώσεις δυσκολευόμαστε να διαχωρίσουμε το συναίσθημα από τη συμπεριφορά οριοθετώντας τη συμπεριφορά. Έτσι μπορεί να επιτρέψουμε σε ένα παιδί να γκρεμίσει το σπίτι επειδή νιώθει θυμό. Ή να αρχίσουμε να τραβάμε μαζί τα μαλλιά μας επειδή δεν έγραψε καλά σε ένα διαγώνισμα. Αυτό οδηγεί το παιδί να πνίγεται μέσα στο συναίσθημα. Το κάνει να αισθάνεται αδύναμο και δημιουργεί ροπή προς κάθε μορφής εθισμούς η οποία μπορεί να εκδηλωθεί με το πέρασμα των χρόνων.
Πώς μπορούμε να γίνουμε συναισθηματικοί μέντορες για τα παιδία μας;
Για να μεγαλώσουμε παιδιά που αντέχουν και διαχειρίζονται σωστά τα συναισθήματα τους χρειάζεται να μην υποτιμάμε κανένα συναίσθημα τους, έστω κι αν στα μάτια μας φαίνεται υπερβολικό ή παράλογο. Να μιλάμε ανοιχτά μαζί τους για τα δικά μας συναισθήματα και τα συναισθήματα των άλλων. Να αποδεχόμαστε κάθε συναίσθημα, διαχωρίζοντάς το από πράξεις ή πρόσωπα και να βοηθάμε το παιδί να παράγει τις δικές του λύσεις και αν δεν είναι επικίνδυνες να τις δοκιμάσει ακόμα κι αν φαίνονται λιγότερο καλές από τις δικές μας. Είναι πολύ σημαντικό το παιδί να νιώσει ικανό να αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις με τις δικές του δυνάμεις. Έτσι αν ένα παιδί φοβάται να πάει στον οδοντίατρο, αντί να το σύρουμε με το ζόρι είναι καλό να αφιερώσουμε χρόνο στο φόβο του λέγοντας για παράδειγμα: Καταλαβαίνω φοβάσαι πολύ, όμως και το δόντι πονάει. Τι λες να κάνουμε;
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός καλού συναισθηματικού μέντορα;
1. Έχει καλή επαφή με τα προσωπικά του συναισθήματα.
Σε αυτό βοηθάει η τακτική παρατήρηση αυτού που κάθε φορά αισθανόμαστε, χωρίς επικριτική διάθεση. Ο εντοπισμός της επίδρασης των συναισθημάτων στο σώμα μας. Η προσπάθεια περιγραφής των συναισθημάτων με τη χρήση μεταφορών και εικόνων π.χ. Ένιωσα τόση θλίψη σαν να σκοτείνιασε ξαφνικά ο ήλιος. Βοηθάει επίσης η τήρηση ημερολογίου, η συχνή επαφή με την τέχνη καθώς και η χρήση μεθόδων που προτείνονται από τις διάφορες θρησκείες.
2. Αναγνωρίζει τα συναισθήματα των παιδιών
Τα παιδιά πολλές φορές εκφράζουν συναισθήματα με τρόπους όχι συνηθισμένους. Μπορεί για παράδειγμα να εκφράσουν το άγχος ή τη θλίψη τους με εκρήξεις οργής, αναποφασιστικότητα ή αλλαγές στην όρεξη ή τον ύπνο. Χρειάζεται να παρατηρούμε με πολύ προσοχή κάθε αλλαγή στη συμπεριφορά τους καθώς και τα μη λεκτικά σήματα που στέλνουν και με υπομονή να αναρωτιόμαστε για πιθανές αιτίες που προκαλούν ότι παρατηρούμε. Αν έχουμε φτάσει σε κάποια υπόθεση για το τι έχει προκαλέσει την αλλαγή καλό είναι να το συζητήσουμε μαζί τους επιτρέποντάς τους να επιβεβαιώσουν ή να απορρίψουν τη σκέψη μας. Π.χ. μπορούμε να πούμε: Παρατηρώ ότι τελευταία δυσκολεύεσαι πολύ να ξυπνήσεις για το σχολείο. Αναρωτιέμαι μήπως συνέβη κάτι εκεί που σε έχει στεναχωρήσει και γι αυτό δεν έχεις πολύ όρεξη να πας.
3. Υποστηρίζει τη λεκτική έκφραση των συναισθημάτων
Αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους π.χ. κάνοντας ερωτήσεις που επικεντρώνουν στο συναίσθημα όπως: Πώς ένιωσες όταν στο είπε αυτό; Κατονομάζοντας με δισταγμό ένα συναίσθημα που πιστεύουμε ότι αναγνωρίζουμε: Μου φαίνεται ότι αυτό που έγινε σε θύμωσε πολύ. Επαναλαμβάνοντας ή παραφράζοντας κάτι που είπε το παιδί και έχει σχέση με συναίσθημα: Ώστε εκείνη τη στιγμή ήθελες να κλάψεις. Βοηθώντας το παιδί να χρησιμοποιήσει μεταφορές και εικόνες για να περιγράψει το συναίσθημα του: Τι χρώμα θα είχε η χαρά αν τι ζωγράφιζες; Λεκτικοποιώντας μη λεκτικές πληροφορίες: Βλέπω και τώρα που μου μιλάς για αυτό τρέμεις, φαίνεται φοβήθηκες πολύ.
4. Αξιοποιεί την ευκαιρία για να διδάξει το παιδί
Μέσα από δύσκολες καταστάσεις το παιδί μπορεί να καλλιεργήσει σημαντικές δεξιότητες όπως η ενσυναίσθηση και η αποκλίνουσα σκέψη. Αρκεί να μην βιαστούμε να «λύσουμε το πρόβλημα». Αντί για αυτό, θα ήταν καλό να βοηθήσουμε το παιδί να ανακαλύψει και να δοκιμάσει τις δικές του λύσεις κάνοντας ερωτήσεις όπως Τι σκέφτεσαι να κάνεις με αυτό; Τι θα ήθελες να αλλάξει; Υπάρχει κάτι που θα μπορούσες να κάνεις διαφορετικά; Πώς φαντάζεσαι ότι ένιωσε ο συμμαθητή σου όταν του είπες αυτό. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να καθυστερούμε κάπως να βγούμε από τη δύσκολή κατάσταση, όμως το παιδί καλλιεργεί δεξιότητες που θα το βοηθήσουν και στην ενήλικη ζωή του.
Δεν είναι όλες οι στιγμές κατάλληλες
Ενώ είναι πολύ χρήσιμο να διδάξουμε στα παιδιά μας να εμβαθύνουν στα συναισθήματά τους, είναι καλό να το αναβάλλουμε για λίγο όταν είμαστε σε δημόσιο χώρο. Τα συναισθήματα είναι πολύ προσωπικά και η διερεύνησή τους απαιτεί δημοτικότητα. Επίσης καλό είναι να μην ξεκινάμε μια τέτοια προσπάθεια όταν οι ίδιοι είμαστε πολύ φορτισμένοι συναισθηματικά ή πολύ κουρασμένοι επειδή σε τέτοιες περιστάσεις δεν μπορούμε να είμαστε πραγματικά διαθέσιμοι να ακούσουμε το παιδί.
