Πολλοί άνθρωποι, ανάμεσα στους οποίους κι εγώ η ίδια, έχουμε σε κάποια περίοδο της ζωής μας σαγηνευτεί από την πεποίθηση ότι αρκεί να βρούμε έναν καλό ψυχοθεραπευτή και ως δια μαγείας ότι μας δυσκολεύει ή μας πονάει θα εξαφανιστεί.
Όσοι αντέξαμε την αποδόμηση αυτής της ψευδαίσθησης και μείναμε παρόντες στο θεραπευτικό ταξίδι παρά τις δυσκολίες και τις ματαιώσεις που συναντήσαμε στο δρόμο, ξέρουμε καλά ότι ο προορισμός μπορεί να μη μοιάζει καθόλου με αυτό που αρχικά φανταστήκαμε, είναι όμως πολύ πιο όμορφος από οτιδήποτε τολμήσαμε ποτέ να φανταστούμε.
Από την υπέροχη θέση ενός ανθρώπου που διήνυσε πολλές φορές αυτή τη διαδρομή συνοδεύοντας θεραπευόμενους, αλλά και ως ταξίδι προσωπικής αλλαγής αποφάσισα να γράψω σήμερα για να σας προειδοποιήσω σε ποιες περιπτώσεις είναι καλό να μην ξεκινήσετε μια ψυχοθεραπεία. Πιστεύω λοιπόν ότι είναι καλό να μην ξεκινήσετε την θεραπεία αν:
1. Δεν νιώθετε ότι η ζωή που έχετε μπροστά σας είναι για σας το πολυτιμότερο αγαθό
Μια από τις προκλήσεις της ψυχοθεραπείας είναι ότι βάζει σε αμφισβήτηση πεποιθήσεις, συμπεριφορές και σχέσεις που διαμόρφωσαν το περιεχόμενο της μέχρι τότε ζωής μας και μας προκαλεί ή προσκαλεί να δοκιμάσουμε καινούριους τρόπους να σκεφτόμαστε, να συμπεριφερόμαστε, να σχετιζόμαστε, να υπάρχουμε.
Το πείραμα αυτό πιθανότατα θα μας φέρει πολλές φορές μπροστά στην άκρως επώδυνη διαπίστωση ότι χάσαμε χρόνο που δεν θα επιστρέψει πίσω ακολουθώντας δυσλειτουργικά μοτίβα σκέψης, δράσης και αλληλεπίδρασης. Για να έχουμε το κουράγιο να τα αλλάξουμε είναι απαραίτητο να πιστεύουμε πραγματικά ότι η ζωή που μας απομένει, όση κι αν είναι, έστω και ένα λεπτό, αξίζει κάθε θυσία για να αποκτήσει ένα περιεχόμενο γεμάτο νόημα για μας. Αν δεν έχουμε πεισθεί γι΄ αυτό το πιο πιθανό είναι ότι θα κυριαρχήσει η ανάγκη μας να υπερασπιστούμε ότι έχουμε ακολουθήσει μέχρι τότε, υπονομεύοντας τις δυνατότητες για αλλαγή που ανοίγονται μπροστά μας και συνεπώς δυναμιτίζοντας τη θεραπευτική διαδικασία.
2. Δεν είστε έτοιμοι να αναλάβετε μακροχρόνια δέσμευση
Πολλοί άνθρωποι από άγνοια φαντασιώνονται τη θεραπεία σαν μια ιατρική επίσκεψη ή σαν μια μαγική συνταγή που θα τους δώσει ο θεραπευτής και θα φέρει άμεσα και εύκολα τις αλλαγές που θέλουν στη ζωή τους. Αυτή η αντίληψη είναι καρπός του ιατροκεντρικού και του δασκαλοκεντρικού μοντέλου με τα οποία έχουμε όλοι μας μεγαλώσει. Το μοντέλο αυτό κατοχυρώνει την εξουσία ενός ειδικού, γνώστη ο οποίος έρχεται από έξω να ονομάσει το πρόβλημα και να δρομολογήσει τη «σωστή» λύση του.
Είτε μας αρέσει είτε όχι ο ανθρώπινος ψυχισμός είναι από τη φύση του τόσο ελεύθερος ώστε δεν προσαρμόζεται σε ένα τέτοιο μοντέλο, έχει ανάγκη η εξέλιξή του να κινητοποιείται έσωθεν, από τον ίδιο τον εαυτό του. Γι΄ αυτό το λόγο ακόμα κι αν ο θεραπευτής γνωρίζει την λύση για κάποιο ζήτημα και την προσφέρει στο θεραπευόμενο, αυτό δεν έχει καμία αξία για τον ίδιο. Εκείνο που χρειάζεται είναι να δημιουργήσει ο θεραπευόμενος τις αλλαγές και τις λύσεις που εκείνος θεωρεί χρήσιμες για τον εαυτό του. Να ανοίξει με τις δικές του δυνάμεις τον δρόμο για εκεί που θέλει και μπορεί να φτάσει.
Αυτή η διαδικασία όμως συνήθως χρειάζεται πολύ χρόνο. Χρειάζεται λοιπόν κανείς να είναι από την αρχή αποφασισμένος να διαθέσει αυτό το χρόνο, γνωρίζοντας ότι σε όλη την πορεία ο θεραπευτής θα είναι δίπλα του με επίσης πολλή υπομονή και ενέργεια για να συμπορευτεί και να διευκολύνει τη διαδρομή, χωρίς ωστόσο να μπορεί να της αλλάξει κατεύθυνση ή ταχύτητα. Η ανταμοιβή που περιμένει και τους δύο στο τέλος είναι οι βαθιές και ακλόνητες αλλαγές που καμιά «έτοιμη συνταγή» δεν θα μπορούσε να δημιουργήσει.
3. Αν δεν είστε διατεθειμένοι να δώσετε προτεραιότητα στη θεραπεία
Η θεραπευτική διαδικασία συνήθως επηρεάζει όλα τα πεδία της ζωής του θεραπευόμενου. Τις προσωπικές και τις κοινωνικές του σχέσεις, την επαγγελματική του διαδρομή, ακόμα και τη σωματική του υγεία, κινητοποιώντας αλλαγές που στοχεύουν τελικά να βελτιώσουν τη συνολική του αίσθηση από τη ζωή. Για να συμβεί αυτό όμως θα χρειαστεί όσο καιρό κανείς βρίσκεται σε θεραπεία να διαθέσει ένα μεγάλο μέρος της προσωπικής του ενέργειας στη διαδικασία αυτή.
Δεν είναι υπερβολή να υποστηριχθεί ότι για αρκετό καιρό η θεραπεία πρέπει να γίνει η βασική προτεραιότητα του θεραπευόμενου, χάριν της συνέπειάς στον στόχο που έχει θέσει θα χρειαστεί να θυσιάσει κάποιες φορές διασκεδάσεις, επιθυμίες ή ελκυστικές προτάσεις από κοντινούς του ανθρώπους, ώστε να παραμείνει συνεπής στην μέρα, την ώρα και την αμοιβή που έχει συμφωνηθεί με το θεραπευτή. Έτσι, μπορεί να χρειαστεί για παράδειγμα να μην πάτε μια εκδρομή για να μπορείτε να πληρώσετε την θεραπεία ή να αναβάλλεται τη συνάντηση με φίλους για να μπορέσετε να είστε συνεπείς στο ραντεβού με το θεραπευτή. Ωστόσο από τη εμπειρία μου ως θεραπευόμενη αλλά και ως θεραπεύτρια πιστεύω ακράδαντα ότι αυτές οι «θυσίες» αξίζει να γίνουν.
4. Αν δεν είστε πρόθυμοι να αναλάβετε την ευθύνη της ζωής σας
Πολλές φορές οι άνθρωποι που έρχονται για θεραπεία, έρχονται με την προσδοκία να αλλάξουν οι κοντινοί τους άνθρωποι. Μπορεί να έχουν δίκιο να πιστεύουν πως αν οι δικοί τους άνθρωποι έκαναν άλλες επιλογές η ζωή τους θα ήταν πολύ πιο εύκολη, όμως η οδυνηρή αλήθεια είναι ότι όλοι οι άλλοι είναι ελεύθεροι να συνεχίσουν τις «λάθος» επιλογές τους ως το θάνατο τους.
Κανένας μας δεν έχει εξουσία να αλλάξει κανέναν εκτός από τον εαυτό του και καθένας μας, εφόσον είναι ενήλικας έχει την αποκλειστική ευθύνη για τις επιλογές που κάνει. Μια από τις επιλογές αυτές είναι και η στάση που διαλέγει να κρατήσει απέναντι στις επιλογές των γύρω του.
Για παράδειγμα αν η σύζυγος ενός αλκοολικού αρχίσει θεραπεία ελπίζοντας να κόψει ο σύζυγός της το ποτό αυτό είναι λάθος κίνητρο, διότι ο σύζυγος μπορεί να είναι ελεύθερος να επιλέξει να πίνει έως θανάτου. Αν όμως αρχίσει θεραπεία με στόχο να επανεξετάσει τη δική της στάση απέναντι στην εξάρτηση του συζύγου της, τότε πιθανότατα θα βρίσκεται μπροστά σε μια θετική αλλαγή για εκείνη που ενδέχεται να βοηθήσει και το σύντροφο της. Πριν λοιπόν ξεκινήσετε θεραπεία θα πρέπει να γνωρίζετε ότι οι αλλαγές που θέλετε δεν μπορούν παρά να ξεκινήσουν από σας και να είστε πρόθυμοι να σηκώσετε την ευθύνη για αυτές.
5. Αν δεν αντέχετε να ξεβολευτείτε και να ξεβολέψετε
Οι συνηθισμένες μας πρακτικές, όσο κι αν μας δυσκολεύουν είναι πολύ οικείες σε εμάς και τους γύρω μας. Γι’ αυτό το λόγο αισθανόμαστε ασφαλείς με αυτές και μας είναι δύσκολο να τις αλλάξουμε. Αν όμως θέλουμε να πετύχει η θεραπεία θα χρειαστεί να θυσιάσουμε ένα μέρος από αυτή τη βολική ασφάλεια και να πειραματιστούμε με νέους τρόπους αναλαμβάνοντας κάποιο ρίσκο. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, χρειάζεται υψηλό κίνητρο και σοβαρή δέσμευση για να τολμήσει κάποιος να ξεβολευτεί. Το ξεβόλεμα όμως δεν αφορά μόνο το πρόσωπο που είναι σε θεραπεία. Θα αγγίξει εκουσίως ή ακουσίως και τους ανθρώπους του περιβάλλοντος του, οι οποίοι πιθανότατα θα κάνουν ό,τι μπορούν για να επαναφέρουν την προηγούμενη κατάσταση.
Αρχικά οι δυσλειτουργικές τους συμπεριφορές θα εμφανίζονται πιο έντονα καθώς, όταν μια συμπεριφορά δεν φέρνει πια το συνηθισμένο αποτέλεσμα η αρχική μας τάση είναι να την επαναλαμβάνουμε με περισσότερη ένταση. Αυτό συμβαίνει και σε πολύ καθημερινές καταστάσεις, όπως όταν πιέζουμε δεκάδες φορές με όλοι μας τη δύναμη το κουμπί κλήσης ενός χαλασμένου ασανσέρ, ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή θα έρθει. Με τρόπο ανάλογο, αν μέσα από μια πετυχημένη θεραπεία κάποιος σταματήσει να προσπαθεί συνεχώς να ευχαριστεί τους γύρω του, εκείνοι θα αρχίσουν να τον βομβαρδίζουν με επιθυμίες και ανάγκες, ελπίζοντας να «ξυπνήσουν» την παλιά του συνήθεια.
Στη συνέχεια είναι πολύ πιθανόν να αρχίσουν να αμφισβητούν τη θεραπεία ή και να θυμώνουν με το θεραπευτή. Γι΄ αυτό το λόγο ένα συνηθισμένο αστείο μεταξύ των θεραπευτών είναι ότι, Αν ακούσεις πως σε βρίζουν, μπορείς να αρχίσεις να χαίρεσαι. Αν λοιπόν σκέφτεστε να αρχίσετε θεραπεία, καλό είναι να είστε προετοιμασμένοι για αυτές τις όχι και τόσο ευχάριστες καταστάσεις. Το καλό νέο είναι ότι αν μείνετε σταθεροί στην απόφαση να αλλάξετε, σύντομα η νέα κατάσταση θα γίνει συνήθεια για όλους.
6. Αν δεν αντέχετε να ματαιωθείτε
Είτε μας αρέσει είτε όχι η θεραπεία σχεδόν ποτέ δεν είναι ευθύγραμμη πορεία προς τα εμπρός. Πριν οι αλλαγές μονιμοποιηθούν, οι παλιές συνήθειες θα διεκδικήσουν με σθένος το παλιό τους κύρος. Έτσι η διαδρομή θα έχει πολλά πισωγυρίσματα γεμάτα αμφιβολία. Σε αυτές τις στιγμές δοκιμάζεται η πίστη όχι μόνο του θεραπευόμενου αλλά και του θεραπευτή στη διαδικασία και η ικανότητα να αντέχουν τη ματαίωση της ανθρώπινης επιθυμίας τους να κινούνται μόνο προς τα εμπρός. Σε αυτές τις στιγμές είναι καλό να θυμόμαστε ότι η αντοχή στη ματαίωση είναι μέτρο ενηλικίωσης και κινητήρια δύναμη για κάθε άνθρωπο.
7. Αν δεν αντέχετε να πονέσετε
Οι περισσότεροι άνθρωποι πηγαίνοντας στη θεραπεία επιδιώκουν να απαλλαγούν από το πόνο. Όμως ο πόνος είναι ένα από χαρακτηριστικά του να είναι κανείς άνθρωπος. Η θεραπεία δυστυχώς ή ευτυχώς δεν μπορεί να καταργήσει εντελώς τον πόνο, μπορεί όμως να βοηθήσει τον κάθε άνθρωπο να αποκτήσει άλλη στάση απέναντι στον πόνο του. Να κάνει συνειδητές επιλογές απέναντι στον πόνο του.
Για να συμβεί αυτό, κάθε θεραπευόμενος θα χρειαστεί στο θεραπευτικό του ταξίδι να αγγίξει πολλά επώδυνα συναισθήματα, ακόμα και να βυθιστεί μέσα σε αυτά. Ο θεραπευτής θα είναι εκεί για να του συμπαρασταθεί στην δύσκολη αυτή εμπειρία, όχι όμως για να την αποτρέψει. Το ευχάριστο είναι ότι όπως λέει και ο ποιητής: Όποιος αντέξει τα σκοτάδια μέσα του, θα΄χει μεθαύριο μερτικό στον ήλιο.
8. Αν είστε αρκετά καλά όπως είστε σήμερα
Όπως γίνεται κατανοητό από τα παραπάνω η θεραπεία είναι μια πολύ σοβαρή και καθόλου εύκολη διαδικασία. Για να ανταποκριθεί κάποιος σε αυτή χρειάζεται να έχει σοβαρό λόγο να το κάνει. Αν λοιπόν είστε αρκετά καλά όπως είστε σήμερα μην το δοκιμάσετε. Αν όμως είστε σίγουροι ότι θέλετε να αλλάξετε κάτι στη ζωή σας, τότε αυτός είναι ο καλύτερος δρόμος που ξέρω.
