Ο μικρός Πινόκιο μαθαίνει να λέει αλήθειες!
Τα ψέματα των μικρών και μεγαλύτερων παιδιών είναι μια πρόκληση για πολλούς γονείς. Ζούμε σε έναν πολιτισμό που θεωρεί το ψέμα ηθικό παράπτωμα και ισχυρίζεται ότι το να πει κανείς ψέματα σε κάποιον δείχνει κακή πρόθεση, έλλειψη σεβασμού και αγάπης. Όμως ίσως δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα.
Το ψέμα όπως και κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά εξυπηρετεί κάποιο σκοπό. Στα πολύ μικρά παιδιά προσχολικής ηλικίας πολλές φορές τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας είναι συγκεχυμένα. Έτσι αγαπούν να πλάθουν και να μοιράζονται φανταστικές ιστορίες που τις αφηγούνται σαν πραγματικά γεγονότα. Με τον τρόπο αυτό επεξεργάζονται σκέψεις απορίες και συναισθήματα που τα συνοδεύουν καθώς εισέρχονται σε έναν κόσμο «πολύ μεγάλο για τα μέτρα τους». Μέσα από τις φανταστικές τους ιστορίες λοιπόν, μας λένε μεγάλες αλήθειες για τα αισθήματα και τις ανάγκες τους. Καλό θα ήταν να βρούμε τον χρόνο να κουβεντιάσουμε μαζί τους για αυτό που ακούμε μέσα στην ιστορία. Να τα ρωτήσουμε και να απαντήσουμε αν μπορούμε στις δικές τους ερωτήσεις. Για παράδειγμα αντί να πούμε «Δεν υπάρχουν δράκοι», μπορούμε να πούμε «Αυτός ο δράκος φαίνεται πολύ τρομακτικός, το παιδί μάλλον φοβήθηκε πολύ». Έτσι ανοίγουμε τη συζήτηση για το δύσκολο συναίσθημα του φόβου και αρχίζουμε μαζί με το παιδί να οικοδομούμαι ξανά ένα ασφαλές περιβάλλον. Επίσης μπορούμε να διερευνήσουμε μαζί του εναλλακτικές λύσεις κάνοντας ερωτήσεις όπως «Τι μπορεί να κάνει το παιδί για να γλυτώσει από το δράκο;»
Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις όπου τα ψέματα που προέρχονται από μικρά ή μεγαλύτερα παιδιά και δεν αφορούν μυθοπλασία αλλά έχουν σαφή στόχο να αποφύγει το παιδί κάτι δυσάρεστο ή να απολαύσει κάτι που επιθυμεί. Σε αυτή την περίπτωση το ψέμα μοιάζει περισσότερο να απειλεί την σχέση, καθώς εκλαμβάνεται σαν έλλειψη ειλικρίνειας και σεβασμού. Ωστόσο στην πραγματικότητα είναι ακριβώς το αντίθετο. Είναι μια προσπάθεια του παιδιού να προστατεύσει μια πολύ σημαντική σχέση που νοιώθει ότι απειλείται. Για παράδειγμα όταν ένα παιδί λέει στη δασκάλα ότι δεν διάβασε επειδή είχε πονοκέφαλο, αντί να πει ότι οι ασκήσεις ήταν λιγότερο ελκυστικές από το παιχνίδι στον κήπο, επιλέγει το ψέμα επειδή πιστεύει ότι με αυτό τον τρόπο θα συνεχίσει να έχει την εκτίμηση και τη συμπάθεια της δασκάλας, την οποία κινδυνεύει να χάσει, αν παραδεχτεί ότι δεν μπορεί ή δεν θέλει να εκπληρώσει την προσδοκία της δασκάλας να θεωρεί τις ασκήσεις το σημαντικότερο πράγμα στον κόσμο.
Αν λοιπόν έχετε στο περιβάλλον σας έναν μικρό ή μεγαλύτερο Πινόκιο να θυμάστε:
Αντίδοτο στο ψέμα είναι μια καλοχτισμένη σχέση εμπιστοσύνης!
Φροντίστε το παιδί να ξέρει ότι η σχέση αγάπης που σας συνδέει δεν απειλείται από τις αστοχίες του. Ένας καλός τρόπος να το πετύχετε αυτό είναι να ομολογήσετε τις δικές σας αστοχίες στο παιδί. Ένας άλλος, όταν συμβαίνει κάτι στραβό, προσπαθήστε να δείξετε (και) αγάπη. Αν για παράδειγμα ένα παιδί έφερε χαμηλότερους βαθμούς από αυτούς που περιμένατε, σκεφτείτε ότι ήδη είναι αρκετά στεναχωρημένο. Δώστε του μια αγκαλιά και ρωτήστε «Μπορώ να σε βοηθήσω να τα πας καλύτερα την επόμενη φορά;»
Το παράδειγμα είναι καλύτερος δάσκαλος από τα λόγια!
Αν θέλετε το παιδί σας να μη χρησιμοποιεί το ψέμα ως στρατηγική, αποφύγετε να το κάνετε εσείς. Τόσο στην σχέση σας με τρίτους όσο και στην σχέση με το ίδιο το παιδί. Μην πείτε για παράδειγμα «έχω πονοκέφαλο» για να αποφύγετε ένα παιχνίδι ή μια συζήτηση. Προτιμήστε την ειλικρινή στάση «Δεν έχω διάθεση τώρα, ίσως λίγο αργότερα».
Ό,τι έχει γίνει, έχει γίνει!
Αυτά που μας θυμώνουν αφορούν συνήθως το παρελθόν που πέρασε και δεν αλλάζει. Ας τα αφήσουμε πίσω κι ας ασχοληθούμε με το τώρα. Αντί να ψάχνουμε για παράδειγμα ποιος έσπασε το βάζο, είναι πιο αποτελεσματικό να ζητήσουμε από το παιδί να μας βοηθήσει να μαζέψουμε το νερό.
Μην κάνετε ερωτήσεις που ξέρετε ότι έχουν δυσάρεστη απάντηση!
Αν ρωτάτε το παιδί κάτι που εκ των προτέρων ξέρετε ότι η απάντηση θα σας δυσαρεστήσει, εξωθείτε το παιδί να πει ψέματα, αφού είναι ο μόνος τρόπος να αποφύγει τα δύσκολα. Είναι προτιμότερο να περιγράψετε την κατάσταση και να δώσετε στο παιδί περιθώρια επιλογής. Αν για παράδειγμα γνωρίζετε ότι δεν έβγαλε το σκύλο βόλτα ενώ είχε δεσμευτεί να το κάνει, μην ρωτήσετε αν το έκανε. Αντί για αυτό πείτε «Ο σκύλος χρειάζεται βόλτα, θα τον πας τώρα ή μετά το φαγητό;»
Αποφύγετε να κατακρίνετε!
Αν κάποιος δέχεται συνεχώς αρνητική κριτική για αυτό που είναι ή για ότι κάνει, καταλήγει να προσπαθεί να πλάσει με ψέματα μια εικόνα αρεστή στους άλλους, ώστε να αποφύγει την κριτική τους. Αντί να κατακρίνετε λοιπόν εστιάστε στα θετικά σημεία και στις δυνατότητες βελτίωσης. Αν για παράδειγμα έπαιξε άσχημα σε έναν αγώνα, προτιμήστε να σχολιάσετε ότι εκείνο το πεντάλεπτο που ήταν πολύ συγκεντρωμένος/η έπαιξε καταπληκτικά.
Πείτε πρώτοι τις δύσκολες αλήθειες!
Πολλές φορές είναι πιο εύκολο να παραδεχτούμε δύσκολες αλήθειες όταν κάποιος άλλος τις ομολογεί πριν από εμάς. Για παράδειγμα πείτε «Νομίζω πως σήμερα δεν έχεις πολύ όρεξη για μαθηματικά, ίσως να κάνουμε ένα διάλλειμα περισσότερο».
Ίσως αυτοί οι τρόποι σας βοηθήσουν να χτίσετε μια πιο ειλικρινή και ανοιχτή επικοινωνία με τα παιδιά σας. Να θυμάστε, ότι η ειλικρίνεια προϋποθέτει γενναιότητα. Θα χρειαστεί να είστε έτοιμοι να αποδεχτείτε ότι τα πράγματα δε συμβαίνουν πάντα όπως θα θέλατε και τα παιδιά σας συχνά αστοχούν ή απλώς κάνουν διαφορετικές επιλογές από εσάς. Αυτό είναι το κόστος της επιλογής τις αμοιβαίας ειλικρίνειας και η ανταμοιβή ωστόσο είναι σπουδαία.
Μαρία Ιωαννίδου
Msc Ψυχολόγος
