Διαβάζοντας αυτό το άρθρο, οι προσδοκίες σας από την ψυχοθεραπεία θα είναι ρεαλιστικές και θα έχετε κάνει ένα μεγάλο βήμα για να αποκομίσετε οφέλη που θα αντέξουν στο χρόνο.
Το άρθρο αυτό έχει σαν στόχο να αποδομήσει μερικούς από τους πιο ευρέως διαδεδομένους μύθους για την ψυχοθεραπεία. Αν το διαβάσετε είναι αρκετά πιθανόν να αρχίσετε να ξανασκέφτεστε την απόφασή σας να ξεκινήσετε μια θεραπευτική διαδικασία.
Όμως, είναι βέβαιο ότι αν πάρετε μια τέτοια απόφαση, μετά από την ανάγνωση του, οι προσδοκίες σας από τη διαδικασία θα είναι περισσότερο ρεαλιστικές και συνεπώς θα υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να δεσμευτείτε σε αυτήν και να αποκομίσετε οφέλη που θα αντέξουν στο χρόνο.
Μύθος 1ος : Η ψυχοθεραπεία είναι για τους αδύναμους και τους ψυχικά άρρωστους.
Πραγματικότητα: Χρειάζεται πολύ εσωτερική δύναμη και ένας ικανοποιητικός βαθμός ψυχικής υγείας για να δεσμευτεί κάποιος σε μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία και να μπορέσει να ωφεληθεί από αυτήν. Οι περισσότεροι άνθρωποι συνηθίζουν να αποφεύγουν την ευθύνη της ζωής τους καλλιεργώντας την πεποίθηση ότι για όσα τους δυσκολεύουν ευθύνεται κάποιος άλλος ή κάτι άλλο έξω από αυτούς και ότι η λύση για τα προβλήματά τους έγκειται στο να αλλάξει αυτός ο εξωγενής παράγοντας.
Όμως κάποιος που έρχεται για ψυχοθεραπεία έχει τουλάχιστον αμφισβητήσει αυτή την στρεβλή πεποίθηση, η οποία πηγάζει από εσωτερική αδυναμία και δεν είναι δείγμα ψυχικής υγείας. Ερχόμενος στη θεραπεία ο άνθρωπος έχει πάρει την γενναία και υγιή απόφαση να αναλάβει δράση για να αλλάξει ο ίδιος αυτό που τον δυσκολεύει. Η απόφαση αυτή από μόνη της είναι δείγμα ψυχικής υγείας και απαιτεί ψυχικό σθένος. Το να μείνει κανείς σταθερός σε αυτή την απόφαση κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, καθώς θα αντικρίζει τα ευάλωτα κομμάτια του και θα καλείται να συμφιλιωθεί μαζί τους ή να επανεκπαιδεύτεί αντέχοντας δυσάρεστα συναισθήματα, χρειάζεται ακόμα περισσότερη ψυχική αντοχή, ελπίδα και αγάπη για τον εαυτό του αλλά και για τους ανθρώπους γύρω του.
Για όλους αυτούς τους λόγους πιστεύω ότι οι άνθρωποι που καταφέρνουν να αξιοποιήσουν μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία μάλλον είναι τελικά οι πιο δυνατοί και οι πιο υγιείς ψυχικά ανάμεσα στους ανθρώπους.
Μύθος 2ος : Ένας καλός ψυχοθεραπευτής θα μου δώσει τις λύσεις για όλα μου τα προβλήματα.
Πραγματικότητα: Κανένας άνθρωπος δεν ξέρει τη λύση για τα προβλήματα ενός άλλου ανθρώπου από τον ίδιο τον άνθρωπο που αντιμετωπίζει αυτά τα προβλήματα. Αυτό συμβαίνει επειδή η εμπειρία κάθε ανθρώπου είναι μοναδική. Συνεπώς μόνο ο ίδιος τη γνωρίζει σε όλο της το βάθος και μόνο ο ίδιος μπορεί με τις δικές του ενέργειες να την τροποποιήσει ουσιαστικά.
Ο ρόλος ενός καλού θεραπευτή είναι να συνοδεύσει το θεραπευόμενο, καθώς εκείνος εξερευνά την προσωπική του εμπειρία. Να του παρέχει το χώρο, το χρόνο και τα εργαλεία που θα τον βοηθήσουν να αφουγκραστεί την εμπειρία του και κατόπιν να αποφασίσει με ποιον τρόπο θέλει ο ίδιος να δράσει ώστε να δημιουργήσει τις αλλαγές που επιθυμεί για τον εαυτό του. Ο καλός θεραπευτής μπορεί επίσης να παρέχει στον θεραπευόμενο το ασφαλές περιβάλλον μέσα στο οποίο θα δοκιμάσει για πρώτη φορά κάποιες από τις αλλαγές που θέλει να καταφέρει για τον εαυτό του, χωρίς να αισθάνεται απειλή. Κανένας καλός θεραπευτής όμως δεν θα αναλάβει αποφάσεις και ευθύνες που ανήκουν στο θεραπευόμενο, ούτε θα προσφέρει κονσερβαρισμένες λύσεις για τα θέματά που τον απασχολούν.
Οι θεραπευτές συνήθως αποφεύγουν τις παραπάνω πρακτικές επειδή, παρότι μπορεί να προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση, δεν συντελούν στην συναισθηματική ωρίμανση του πελάτη. Όμως ο αληθινός στόχος της θεραπείας είναι να στηρίξει τη συναισθηματική ανάπτυξη του πελάτη και όχι να τον ανακουφίσει στιγμιαία, βγάζοντάς τον από συνθήκες που τον δυσκολεύουν.
Μύθος 3ος: Η ψυχοθεραπεία είναι μια ακριβή πολυτέλεια.
Πραγματικότητα: Η ψυχοθεραπεία έχει όντως ένα υπολογίσιμο κόστος. Νομίζω όμως ότι σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να ονομαστεί πολυτέλεια. Αυτό γίνεται εύκολα κατανοητό αν αναλογιστούμε τι σκοπεύει ο εκάστοτε θεραπευόμενος να αποκομίσει από τη διαδικασία. Ο συνειδητός επαναπροσδιορισμός της σχέσης μας με τον εαυτό μας, τους συνανθρώπους μας και τον κόσμο είναι ένα εξαιρετικά πολύτιμο αγαθό που δεν φθείρεται ούτε αλλοιώνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Αν μάλιστα συνυπολογίσουμε ότι η αλλαγή της δικής μας στάσης σίγουρα επηρεάζει σημαντικά το περιβάλλον μας, τότε ασφαλώς μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τα οφέλη μιας επιτυχημένης ψυχοθεραπείας με έναν έμμεσο τρόπο εκτίνονται πολύ πέρα από τα όρια της βιολογικής μας παρουσίας σε αυτό τον πλανήτη.
Για να εκτιμήσουμε μάλιστα ακόμα καλύτερα την πραγματική αξία μιας ψυχοθεραπείας καλό είναι να συνυπολογίσουμε ότι η επίδραση μιας αρμονικής σχέσης με τον εαυτό μας και τον κόσμο δεν περιορίζεται σε μια εσωτερική αίσθηση ευζωίας, αλλά θωρακίζει την σωματική μας υγεία, βελτιώνει την παραγωγικότητα μας, βοηθάει στην έκφραση των δεξιοτήτων μας, επηρεάζει θετικά κάθε άνθρωπο που βρίσκεται γύρω μας, περισσότερο μάλιστα τους κοντινούς και αγαπημένους μας ανθρώπους. Αν συνυπολογίσουμε όλους αυτούς τους παράγοντες νομίζω ότι θα μας γίνει κατανοητό ότι η ψυχοθεραπεία μπορεί να μας προσφέρει πολλά περισσότερα από αρκετά φθαρτά αγαθά στα οποία πολλοί από μας με ευκολία επενδύουμε χρόνο, κόπο και χρήματα.
Μύθος 4ος: Όποιος έχει καλούς φίλους δεν χρειάζεται ψυχοθεραπεία
Πραγματικότητα: Οι καλοί φίλοι είναι πολύτιμοι για κάθε άνθρωπο. Όμως παρά τις καλές τους προθέσεις δεν μπορούν να δράσουν ψυχοθεραπευτικά ο ένας για τον άλλον ακόμα κι αν είναι επαγγελματίες ψυχοθεραπευτές. Αυτό συμβαίνει επειδή δύο πολύ σημαντικά εργαλεία που αξιοποιεί η διαδικασία της ψυχοθεραπείας είναι το θεραπευτικό πλαίσιο και η μη εμπλοκή του θεραπευτή στην κοινωνική ζωή του θεραπευόμενου. Αυτές οι δύο συνθήκες δεν ισχύουν στις κοινωνικές σχέσεις.
Ας εξηγήσουμε λίγο καλύτερα πώς λειτουργούν. Το θεραπευτικό πλαίσιο ορίζει ότι τη συγκεκριμένη ώρα της θεραπείας στο επίκεντρο βρίσκονται μόνο οι ανάγκες του θεραπευόμενου. Ο θεραπευτής οφείλει λοιπόν να παραμερίσει εντελώς τις επιθυμίες, τις ανάγκες και τις πεποιθήσεις του, ώστε να δρα αποκλειστικά με γνώμονα το συμφέρον του θεραπευόμενου. Κανένας φίλος δεν μπορεί και δεν πρέπει να σχετιστεί με τέτοιο τρόπο με τους φίλους του. Επίσης ο θεραπευτής επειδή ακριβώς δεν γνωρίζει άλλα πρόσωπα από τη ζωή του θεραπευόμενου και δεν εμπλέκεται συναισθηματικά με όσα τον απασχολούν, μπορεί να ακούσει την αφήγηση του θεραπευόμενου σχετικά με τη ζωή του όπως τη φέρνει ο ίδιος ο θεραπευόμενος χωρίς να φιλτράρεται από δικά του βιώματα, πράγμα που πολύ συχνά συμβαίνει ανάμεσα σε φίλους.
Έτσι, αν για παράδειγμα μια κοπέλα αφηγείται ότι ο πρώην σύντροφός της είναι ένας απαίσιος άνθρωπος οι φίλες της θα συμφωνήσουν ή θα διαφωνήσουν μαζί της ανάλογα με το πόσο εκτιμούν ή συμπαθούν την ίδια και ανάλογα με το αν έχουν ευχάριστες ή δυσάρεστες αναμνήσεις από τον πρώην σύντροφο της. Αντίθετα ένας ψυχοθεραπευτής θα ακούσει απλά ότι η συγκεκριμένη κοπέλα, τη συγκεκριμένη στιγμή θεωρεί τον πρώην σύντροφό της απαίσιο, χωρίς να χρειάζεται να αποφασίσει αν ο άνθρωπος αυτός είναι ή δεν είναι «αντικειμενικά» απαίσιος. Το να ακούει κάποιος το βίωμα μας, χωρίς να το συγκρίνει με οτιδήποτε ο ίδιος θεωρεί «πραγματικό» είναι από μόνο του θεραπευτικό. Για όλους αυτούς τους λόγους ενώ οι φίλοι είναι πολύτιμοι στη ζωή μας δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τη θεραπευτική σχέση και φυσικά δεν μπορούν ούτε και είναι βοηθητικό να υποκαταστηθούν από αυτή.
Μύθος 5ος : Η θεραπευτική σχέση δεν είναι στην πραγματικότητα σχέση, είναι οικονομική συναλλαγή.
Πραγματικότητα: Η αλήθεια είναι ότι μια πολύ εμφανής διαφορά της θεραπευτικής σχέσης από άλλες σχέσεις εγγύτητας είναι ότι αυτή διαμεσολαβείται από την αμοιβή του θεραπευτή. Η αμοιβή αυτή είναι απαραίτητη για πολλούς λόγους.
Πρώτα από όλα για να μπορέσει ο θεραπευτής να αναπτύξει τις δεξιότητες που χρειάζονται, ώστε να παρέχει αποτελεσματική θεραπεία, δαπάνησε πολύ χρόνο και χρήμα σε εξειδικευμένες σπουδές και χρειάζεται να ανταμοιφθεί για αυτό.
Δεύτερον για να μπορεί ο θεραπευτής να φροντίζει τον εαυτό του και το περιβάλλον ώστε να μπορεί να συμβεί η θεραπεία χρειάζεται να καλύψει κάποιες βασικές ανάγκες όπως η υγεία του, η διατροφή του, η θέρμανση του χώρου και για να συμβούν όλα αυτά η αμοιβή είναι απαραίτητη.
Ο κυριότερος όμως λόγος για τον οποίο η αμοιβή είναι σημαντική είναι ότι η θεραπευτική σχέση είναι κατά βάσει μια σχέση ανισότιμη. Σε όλα τα υπόλοιπα κομμάτια της η ανισοτιμία συμβαίνει υπέρ του θεραπευόμενου. Δηλαδή οι ανάγκες και τα συναισθήματα του θεραπευόμενου μπαίνουν στο επίκεντρο, ενώ εκείνα του θεραπευτή παραμερίζονται. Το στοιχείο της αμοιβής είναι το μόνο στο οποίο ο θεραπευτής ευνοείται σε σχέση με τον πελάτη ή για να το πούμε καλύτερα η ισορροπία αποκαθίσταται. Αυτή η αποκατάσταση δεν είναι ωφέλιμη μόνο για τον θεραπευτή αλλά και για τον πελάτη, ο οποίος προστατεύεται με αυτό τον τρόπο από την πιθανότητα να νιώσει υποχρεωμένος προς το θεραπευτή και να θελήσει να του είναι ευάρεστος, μια επιθυμία που μπορεί να υπονομεύσει σοβαρά την αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής διαδικασίας.
Όμως είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι παρά τα όσα αναφέρονται πιο πάνω σε καμία περίπτωση η παρουσία της αμοιβής δεν σημαίνει ότι στα πλαίσια της θεραπευτικής σχέσης δεν αναπτύσσεται αληθινή σύνδεση ανάμεσα στο θεραπευτή και τον θεραπευόμενο, βασισμένη σε απολύτως πραγματικά συναισθήματα. Φαίνεται μάλιστα ότι η αληθινή αυτή σχέση και τα συναισθήματα που προκαλεί λειτουργούν ως καταλύτες για την επιτυχία της θεραπείας που χωρίς αυτά θα ήταν ανέφικτη.
Μύθος 6ος: Όταν τελειώσω με επιτυχία την θεραπεία μου θα είμαι διαρκώς ευτυχισμένος.
Πραγματικότητα: Η ψυχοθεραπεία δεν μπορεί να διασφαλίσει την διαρκή ευτυχία γιατί κάτι τέτοιο είναι έξω από την ανθρώπινη φύση. Ο στόχος της θεραπείας είναι να καλλιεργήσει την ικανότητα του ανθρώπου να αναγνωρίζει, να αντέχει και να διαχειρίζεται όλα του τα συναισθήματα. Να απολαμβάνει την ευτυχία, όποτε έρχεται, και να μην καταβάλλεται από την δυστυχία, όποτε προκύπτει. Να μπορεί σε κάθε περίπτωση να παραμένει ελεύθερος και υπεύθυνος δημιουργός της ζωής που θέλει για τον εαυτό του μέσα στους περιορισμούς που είναι σύμφυτοι με την ανθρώπινη φύση και χωρίς ποτέ να ξεχνάει ότι κάθε επιλογή του έχει συνέπειες στον εαυτό του, στους γύρω του και στον κόσμο.
Μύθος 7ος: Ένας καλός θεραπευτής έχει λύσει όλα τα προσωπικά του προβλήματα.
Πραγματικότητα: Αν ήταν αλήθεια ότι η ψυχοθεραπεία οδηγεί σε μια κατάσταση διαρκούς ευτυχίας, τότε ίσως οι θεραπευτές, έχοντας ολοκληρώσει την προσωπική μας θεραπεία, να είχαμε κατακτήσει μια ζωή χωρίς προβλήματα. Επειδή όμως όπως είπαμε προηγουμένως η θεραπεία δεν λύνει όλα τα προβλήματα αλλά μας βοηθάει να τα αντιμετωπίζουμε πιο αποτελεσματικά, οι θεραπευτές, όπως όλοι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουμε καθημερινά προσωπικές δυσκολίες.
Βεβαίως η εκπαίδευσή μας μάς βοηθάει να μη συντριβούμε άλλα να διδαχτούμε από αυτές και να φτάσουμε πιο γρήγορα στην βέλτιστη λύση. Η λύση αυτή δεν είναι πάντα αυτή που θεωρείται κοινωνικά επιθυμητή αλλά αυτή που ενισχύει την ψυχική υγεία και την προσωπική ανάπτυξη του θεραπευτή και των δικών του ανθρώπων. Για παράδειγμα αν ένας θεραπευτής οδηγηθεί σε ένα διαζύγιο αυτό πιθανότατα δεν σημαίνει ότι απέτυχε στη διαχείριση της συζυγικής του σχέσης, αλλά ότι είχε την γενναιότητα να βγει από μια σχέση που είχε πάψει να είναι υγείας και ζωντανή.
Μύθος 8ος: Οι θεραπευτές δεν βιώνουν δυσάρεστα συναισθήματα.
Πραγματικότητα: Ευτυχώς για τους πελάτες μας, οι θεραπευτές εξακολουθούμε να βιώνουμε όλοι την γκάμα των ανθρώπινων συναισθημάτων, χωρίς να εξαιρούνται εκείνα που κάθε άνθρωπος θέλει να αποφύγει. Για αυτόν ακριβώς το λόγο μπορούμε να συναισθανθούμε όλα τα συναισθήματα που μπορεί να βιώνουν οι θεραπευόμενοι, ο θυμός τους, η λύπη τους, ο φόβος τους δεν μας ξενίζουν αλλά μας αγγίζουν γιατί είναι μέρος και της δικής μας ζωής.
Μάλιστα πολλές φορές τα αρνητικά συναισθήματα που ένας θεραπευτής βιώνει μέσα στη συνεδρία φέρουν πολύτιμες πληροφορίες για αυτό που απασχολεί το θεραπευόμενο. Αν τα αφουγκραστούμε μαζί, ίσως βοηθήσουν πολύ στην πρόοδο της θεραπείας. Αν ένας θεραπευόμενος για παράδειγμα μου προκαλεί θυμό, ίσως να είμαστε μπροστά σε ένα εγκατεστημένο μοτίβο συμπεριφοράς του που θυμώνει κι άλλους σημαντικούς για αυτόν ανθρώπους δημιουργώντας προβλήματα στις σχέσεις του. Ο θυμός μου, λοιπόν, με πληροφορεί για ένα σημείο στο οποίο χρειάζεται βοήθεια.
Μύθος 9ος: Θα πάω στο θεραπευτή για να μου πει πώς θα τον/την αλλάξω.
Πραγματικότητα: Η ψυχοθεραπεία δεν μπορεί να αλλάξει κανέναν, αν ο ίδιος δεν έχει πρόθεση να αλλάξει και σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αλλάξει κάποιον που δεν έχει έρθει ο ίδιος για θεραπεία. Συνεπώς αν αποφασίσετε να ξεκινήσετε μια ψυχοθεραπεία κάντε το με επίγνωση ότι ο μόνος που μπορείτε να αλλάξετε είναι ο εαυτό σας. Υπάρχει βέβαια μεγάλη πιθανότητα οι αλλαγές στη δική σας συμπεριφορά να επηρεάσουν τους κοντινούς σας ανθρώπους, ωστόσο δεν μπορούμε να προβλέψουμε με βεβαιότητα την αντίδραση τους σε αυτές.
Ωστόσο, αν μια σχέση με κάποιο οικείο πρόσωπο σας δυσκολεύει αυτό είναι μια σοβαρή ένδειξη ότι χρειάζεται κάτι να αλλάξει. Η αλλαγή ξεκινάει πάντα από εκείνον που συνειδητοποιεί την δυσκολία και έχει το θάρρος να μετακινηθεί. Καλό θα ήταν να κάνετε εσείς την αρχή για τις αλλαγές που θέλετε να συμβούν στη ζωή σας. Οι άλλοι αν μπορούν και αν θέλουν ας ακολουθήσουν.
Μύθος 10ος: Θα πάω στο θεραπευτή για να με απαλλάξει από τα ανεπιθύμητα συναισθήματα που νιώθω.
Πραγματικότητα: Αν και στη θεραπεία κάποιες φορές μας προσφέρετε ο χώρος για να αποφορτίσουμε δυσβάστακτα συναισθήματα, δεν είναι αυτός ο κύριος στόχος της διαδικασίας. Η θεραπεία έχει πρωταρχικό σκοπό να μας βοηθήσει να γίνουμε δημιουργοί της ζωής που θέλουμε για τον εαυτό μας. Για να επιτευχθεί αυτό πολλές φορές θα χρειαστεί να έρθουμε αντιμέτωποι με δυσάρεστα συναισθήματα και να μάθουμε να τα αντέχουμε.
Ο θεραπευτής θα φροντίσει να μας παρέχει το ασφαλές περιβάλλον που χρειάζεται για αυτή την προπόνηση που θα μας προετοιμάσει ώστε να πάψουν να μας απειλούν τα συναισθήματά μας και να μπορούμε παρά την παρουσία τους να υπερασπιζόμαστε τις επιθυμίες μας. Επειδή η ζωή έχει πόνο, φόβο, θυμό, τα έχει και η θεραπεία. Καθήκον του θεραπευτή είναι να τα καλωσορίσει, να τα αντέξει, να τα διερευνήσει, να τα αξιοποιήσει ως εργαλεία για την πρόοδο του θεραπευόμενου, όχι να σπεύσει να τον απαλλάξει από αυτά.
Μύθος 11ος: Στη θεραπεία θα μιλάμε συνέχεια για προβλήματα.
Πραγματικότητα: Είναι αλήθεια ότι τις περισσότερες φορές η θεραπεία ξεκινάει με αφορμή μια κατάσταση που ο θεραπευόμενος βιώνει ως πρόβλημα, ωστόσο στην πορεία της διεργασίας στο θεραπευτικό δωμάτιο έρχεται ολόκληρος ο εαυτός του θεραπευόμενου και ο τρόπος που βιώνει την καθημερινότητα του. Ευτυχώς αυτός ο πλούτος κάθε άλλο παρά μπορεί να ονομαστεί πρόβλημα. Συνήθως περιλαμβάνει πολλές χαρές, εκπλήξεις, επιτυχίες οι οποίες μάλιστα γίνονται όλο και περισσότερες καθώς η διαδικασία προχωράει.
Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι η ψυχοθεραπεία δεν είναι ούτε τόσο εύκολη, ούτε τόσο δύσκολη όσο τη φανταζόμαστε συνήθως, μας προσφέρει όμως ένα από τα πιο πολύτιμα δώρα που μπορούμε να χαρίσουμε στον εαυτό μας, τους αγαπημένους μας ανθρώπους και την κοινωνία γενικότερα, την εσωτερική μας ωρίμανση και την ικανότητα να γίνουμε δημιουργοί της ζωής μας.
