Μετά τα τραγικά γεγονότα των τελευταίων ημερών στη χώρα μας, ανήσυχοι γονείς απευθύνονται σε εμάς τους ειδικούς της ψυχικής υγείας ρωτώντας πώς μπορούν να θωρακίσουν το αίσθημα ασφάλειας και κατ’ επέκταση την ψυχική υγεία των παιδιών τους, καθώς εκείνα έρχονται αντιμέτωπα με την τραγωδία που ζούμε αυτές τις μέρες. Ακολουθούν 7 συμβουλές για να βοηθήσουμε αποτελεσματικά τα παιδιά σε οποιαδήποτε περίπτωση κρίσης:
1. Τι να μην κάνετε
Η πιο εύκολη άμεση και χιλιοειπωμένη συμβουλή είναι κρατήστε τα παιδιά μακριά από την τηλεόραση. Αυτό τολμώ να πω είναι μια καλή πρακτική ανεξάρτητα από την έντονη επικαιρότητα. Η τηλεόραση γενικώς είναι ένα μέσο που δεν υποστηρίζει την υπεύθυνη και επιλεκτική πρόσληψη της πληροφορίας, ούτε την κριτική της αντιμετώπιση, γι’ αυτό το λόγο είναι καλό να περιορίζουμε την έκθεση των παιδιών μας σε αυτήν οποιαδήποτε στιγμή, πολύ περισσότερο όταν η έσχατη οδύνη μετατρέπεται σε θέαμα. Ωστόσο δεν υπάρχει λόγος να προσπαθούμε πανικόβλητοι να κρατήσουμε τα παιδιά σε άγνοια της πραγματικότητας. Κάτι τέτοιο είναι και ανέφικτο και μάλλον επιβλαβές. Ο απόηχος των γεγονότων είναι τόσο δυνατός που αργά ή γρήγορα θα φτάσει στα παιδιά είτε το θέλουμε είτε όχι.
2. Αναρωτηθείτε και αναλάβετε δράση για να βοηθήσετε άλλους
Είναι σημαντικό όμως αυτές τις στιγμές γονείς και φροντιστές να θυμόμαστε ότι το αίσθημα ασφάλειας των παιδιών επηρεάζεται κυρίως από το κατά πόσον νιώθουν τους γονείς τους και τους φροντιστές τους ικανούς και διατεθειμένους να τα προστατεύσουν από την προσλαμβανόμενη απειλή και λιγότερο από την ύπαρξη ή την ένταση των πραγματικών κινδύνων στο περιβάλλον. Γι’ αυτό το λόγο αυτές τις μέρες είναι ιδιαίτερα σημαντικό όλοι μας να φροντίσουμε ιδιαίτερα τον εαυτό μας και τη σχέση μας με τα παιδιά μας. Αρχικά ας αναρωτηθούμε πώς βρίσκει εμάς τους ίδιους η επόμενη μέρα της καταστροφής. Πόσο ασφαλείς ή εκτεθειμένοι νιώθουμε μετά από όσα έχουν συμβεί και τι μπορούμε να κάνουμε για να αυξήσουμε το δικό μας προσωπικό αίσθημα ασφάλειας; Ποιες σκέψεις ή συναισθήματα σχετικά με τον εαυτό μας και τη ζωή αναδύθηκαν μετά από αυτό που συνέβη; Υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε εμείς ή και τα παιδιά μας για να βοηθήσουμε όσους έχουν πραγματικά πληγεί από τις πυρκαγιές; Βοηθώντας τους άλλους νιώθουμε ότι έχουμε τη δύναμη να αντιμετωπίσουμε τα γεγονότα. Υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε στην πρόληψη παρόμοιων γεγονότων στο μέλλον; Τι θετικό μπορεί να έφερε σε εμάς τους ίδιους το τραγικό αυτό γεγονός; Έχοντας ανακαλύψει τις προσωπικές μας απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις θα είναι πιο εύκολο για όλους μας να αντέξουμε τα συναισθήματα και τις απορίες των παιδιών μας με αφορμή το γεγονός. Αυτό θα τα βοηθήσει να αισθανθούν ξανά ήρεμα και ασφαλή.
3. Ακούστε τα και βοηθήστε τα να εκφραστούν
Αφού έχετε πάρει το χρόνο να απαντήσετε σε αυτές και σε όποιες άλλες ερωτήσεις σας γεννήθηκαν με αφορμή τα όσα συμβαίνουν, επιτρέψτε στα παιδιά σας να εκτεθούν ομαλά στην πραγματικότητα. Αποφύγετε την βίαιη έκθεση, όσο και την φοβική υπερπροστασία. Η βίαιη έκθεση μπορεί να τα συντρίψει. Όμως με τον ίδιο τρόπο η φοβική υπερπροστασία μπορεί να υπερμεγενθύνει τον αντιλαμβανόμενο κίνδυνο και να συντρίψει την αίσθηση ικανότητας τους απέναντι στη ζωή. Γι αυτό το λόγο απλά αφήστε τα να συνεχίσουν να ζουν όπως και πριν και μείνετε δίπλα τους αφουγκραζόμενοι τη συμπεριφορά τους. Όταν εκείνα βρουν τον τρόπο να εκφράσουν τις ανησυχίες και τους φόβους τους, φροντίστε να είστε ανθεκτικοί και ειλικρινείς. Μην βιαστείτε να κατευνάσετε το συναίσθημα τους. Κάτι τέτοιο θα τα κάνει να πιστέψουν ότι αυτό που νιώθουν είναι κακό και ότι δεν μπορούν να υπολογίσουν στην βοήθειά σας για να το αντιμετωπίσουν. Ακούστε τα και βοηθήστε τα να σκεφτούν και να εκφραστούν, παίξτε και ζωγραφίστε μαζί τους. Συζητήστε γι’ αυτό που παίζουν ή ζωγραφίζουν. Αν είναι σχολικής ηλικίας μπορείτε επίσης να τα βοηθήσετε να εκφράσουν λεκτικά τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους κάνοντας ερωτήσεις γι’ αυτά. Ό,τι κι αν εκφράσουν, όσο δυσβάστακτο ή παράδοξο κι αν σας φαίνεται, ακούστε χωρίς να κρίνετε. Τα συναισθήματα συμβαίνουν, δεν μπορούν να καθοδηγηθούν. Ανακουφίζονται μόνο όταν ακουστεί το κομμάτι της υποκειμενικής πραγματικότητας που έχουν να εκφράσουν. Αφουγκραζόμενοι τα συναισθήματα τους με ηρεμία έχετε ήδη δώσει το μήνυμα ότι αυτό που συνέβη είναι δύσκολο, όμως αντέχετε. Έτσι έχετε βάλει τα θεμέλια για να χτίσετε ξανά μαζί το αίσθημα ασφάλειας τους.
4. Απαντήστε ειλικρινά σε αυτό που σας ρωτάνε
Όμως για να εδραιωθεί αυτό, θα χρειαστεί επίσης να απαντήσετε με ειλικρινή και κατανοητό τρόπο στις ερωτήσεις τους. Χρειάζεται προσοχή, μην πέσετε στην παγίδα να υποκριθείτε ότι είστε αλώβητοι, αυτό δεν είναι αληθές και τα παιδιά το ξέρουν. Αν υποκριθείτε κάτι άλλο θα χάσουν την εμπιστοσύνη τους απέναντί σας. Ευτυχώς όμως δεν είστε ούτε και έρμαια της μοίρας, αυτό θα χρειαστεί να τους το δείξετε. Μιλήστε τους ειλικρινά για το ποιες είναι οι πραγματικές δυνατότητες σας να προστατευθείτε από φυσικές απειλές. Αυτό θα τα βοηθήσει να νιώσουν πως έχετε αρκετό έλεγχο πάνω στην κατάσταση και να ηρεμήσουν. Κάθε φορά που καλείστε να απαντήσετε σε κάποια ερώτηση, πριν από όλα βεβαιωθείτε ότι έχετε ακούσει την ερώτηση και απαντάτε ακριβώς σε αυτήν, χωρίς να επεκτείνεστε σε πράγματα που δεν έχετε ερωτηθεί. Επίσης βεβαιωθείτε ότι η απάντηση που δίνετε εκφράζει αυτό που πράγματι ισχύει για εσάς χωρίς να προσθέτει ή να αφαιρεί στοιχεία με σκοπό να κατευνάσει συναισθήματα. Τέλος βεβαιωθείτε ότι έχετε χρησιμοποιήσει λίγες και κατανοητές στο παιδί λέξεις για να διατυπώσετε τη σκέψη σας και ελέγξτε αν έχει κατανοήσει ό,τι άκουσε.
5. Βοηθήστε τα να νιώσουν ότι έχουν έλεγχο
Σε μια επόμενη φάση βοηθήστε το παιδί να διερευνήσει τις δυνατότητες του να προστατευθεί και βοηθήστε το να δράσει γι’ αυτό το σκοπό. Π.χ. Διδάξτε του πώς να ελέγχει ότι οι ηλεκτρικές συσκευές είναι απενεργοποιημένες, καθαρίστε μαζί τα ξερά χόρτα σε περιοχές κοντά στο σπίτι σας, διδάξτε του τι πρέπει να κάνει σε περίπτωση κινδύνου. Όλα αυτά θα το βοηθήσουν να νιώσει ικανό να δράσει για την ασφάλεια του και θα το ηρεμήσουν.
6. Παρατηρήστε αλλαγές στην συμπεριφορά τους
Σε κάθε περίπτωση μην ξεχνάτε ότι τα παιδιά δεν εκφράζουν τα συναισθήματα τους με τους τρόπους που το κάνουν οι ενήλικες. Ένα τρομαγμένο παιδί μπορεί να μην γνωρίζει καν ότι αυτό που νιώθει λέγεται φόβος. Όμως μπορεί να εκφράσει το φόβο του με αισθητές αλλαγές στις καθημερινές του συνήθειες, ιδιαίτερα αυτές που αφορούν την διατροφή και τον ύπνο. Ένα τρομαγμένο παιδί μπορεί επίσης να παρουσιάσει αισθητές αλλαγές στη συμπεριφορά του. Μπορεί να εμφανίσει συμπεριφορές που αρμόζουν σε προγενέστερες αναπτυξιακές φάσεις όπως απώλεια ελέγχου των σφικτήρων ή θηλασμός του δακτύλου. Επίσης ένα τρομαγμένο παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να μείνει μόνο, ιδίως μακριά από τους γονείς του. Μπορεί ακόμα 9 να είναι ευέξαπτο, να δυσκολεύεται πολύ να πάρει μικροαποφάσεις, να είναι αντιδραστικό, να εμφανίζει έντονα εξαρτητικές συμπεριφορές ή να εκφράζει φόβο για καταστάσεις που αντικειμενικά είναι εντελώς ακίνδυνες. Αν παρατηρήσουμε κάτι από όλα αυτά σε ένα παιδί. Τότε καλό θα είναι όταν βρεθούμε με το παιδί σε ασφαλείς συνθήκες, δηλαδή μόνοι και ήρεμοι να του μιλήσουμε για την αλλαγή που παρατηρούμε και να ακούσουμε με πολύ προσοχή και σεβασμό την αφήγηση του. Αυτή θα μας καθοδηγήσει για το ποια είναι η πραγματική αιτία της ταραχής του και τι χρειάζεται να γίνει για να νιώσει ξανά ασφαλές.
7. Τα κλειδιά: ενδιαφέρον, διαθεσιμότητα, ηρεμία και ειλικρίνεια
Τα παραπάνω ίσως φαίνονται αρκετά περίπλοκα συμπυκνώνονται όμως σε τέσσερις λέξεις ενδιαφέρον, διαθεσιμότητα, ηρεμία και ειλικρίνεια. Αν παρατηρούμε με γνήσιο ενδιαφέρον τα παιδιά, είμαστε διαθέσιμοι να ακούσουμε ότι τα απασχολεί, μένουμε ήρεμοι και αντέχουμε όλα τα συναισθήματα και τους προβληματισμούς τους και απαντάμε με ειλικρίνεια στις απορίες τους, τότε το αίσθημα ασφάλειάς τους μπορεί να αποκατασταθεί ευτυχώς με εξαιρετικά γρήγορο ρυθμό.
