Όλοι μας όσο είμαστε ζωντανοί γράφουμε κάθε δευτερόλεπτο το ανεπανάληπτο σενάριο της δικής μας ζωής είτε το γνωρίζουμε, είτε όχι. Το γράφουμε δουλεύοντας με πέντε βασικά δομικά στοιχεία: Την ελευθερία, τις επιλογές, την ευθύνη, την ενοχή και την ερριμμενότητα, δηλαδή τα δεδομένα με τα οποία συναντήσαμε την ζωή. Αυτά τα δομικά στοιχεία, προσωπικά τα αποκαλώ τα 5 Έψιλον της ζωής μας. Στα επόμενα άρθρα θα προσεγγίσουμε το κάθε ένα από αυτά τα στοιχεία ξεχωριστά, προσπαθώντας να κατανοήσουμε πώς πραγματώνονται στη ζωή καθενός από εμάς.
Αντέχεις; Μα τι λέω; Η ελευθερία είναι μια λέξη που συνήθως μας φέρνει θετικούς συνειρμούς, όμως ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν Πωλ Σαρτρ διατείνεται πως είμαστε καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι.
Ελευθερία από και ελευθερία προς
Η ελευθερία την οποία όλοι υμνούμε και επιδιώκουμε, η ελευθερία στο όνομα της οποίας έγιναν όλες οι μάχες της ιστορίας, από τις εφηβικές επαναστάσεις ως τους δύο παγκόσμιους πολέμους, είναι ελευθερία από κάτι ή κάποιον έξω από το ίδιο το υποκείμενο που μάχεται. Τη στιγμή που κάποιος, οποιοσδήποτε δίνει τον αγώνα του για αυτή τη μορφή ελευθερίας συνήθως φαντασιώνει ότι για όλα τα δεινά της ζωής του ευθύνεται εκείνος, ο σαφώς προσδιορισμένος εξωτερικός εχθρός, ο ονοματισμένος «Άλλος». Ο γονιός, ο προϊστάμενος, ο αλλοεθνής, ο αλλόγλωσσος, ο αλλόθρησκος, ο κατακτητής.
Αλήθεια, πόσες φορές όλοι μας δεν έχουμε σκεφτεί πως αν κάποιος από τους κοντινούς μας ανθρώπους δεν ήταν αυτός που είναι, ή δεν φερόταν έτσι όπως φέρεται, η ζωή μας θα ήταν υπέροχη; Πόσο χρόνο, ή κόπο δεν έχουμε όλοι μας αφιερώσει αναζητώντας τρόπο να διαχειριστούμε δύσκολους συντρόφους, υπερπροστατευτικούς γονείς, απαιτητικούς εργοδότες; Πολλές φορές αυτή η ενασχόληση μπορεί να μας φάνηκε χρήσιμη, σίγουρα όμως κρύβει μια μεγάλη παγίδα.
Όσο ασχολούμαστε με αυτόν τον άλλον αναζητώντας τρόπους να απαλλαγούμε από την καταπίεση του, έχουμε πολύ καλούς λόγους να μην ασχοληθούμε με εκείνη την άλλη, την επώδυνη ελευθερία για την οποία μίλησε ο Σαρτρ. Με την ελευθερία προς. Προς το δικό μας μοναδικό ταξίδι ζωής το οποίο ξεκινήσαμε χωρίς σχέδιο πτήσης. Όπως έλεγε ο ίδιος φιλόσοφος η ύπαρξη προηγείται της ουσίας. Δηλαδή, ερχόμαστε στην ύπαρξη χωρίς να υπάρχει μια συγκεκριμένη και μοναδική απάντηση στο γιατί γεννηθήκαμε, τι ήρθαμε να κάνουμε σε αυτό τον κόσμο..
Αναζητώντας οδηγούς ζωής
Αυτή την ελευθερία, των απροσμέτρητων δυνατοτήτων που μας προσφέρει η ζωή, είναι στιγμές που όλοι μας δυσκολευόμαστε να τη σηκώσουμε. Τότε είναι που προσπαθούμε να της ξεφύγουμε ασπαζόμενοι τους διάφορους –ισμούς της ζωής μας, τις σκληροπυρηνικές πολιτικές και κοινωνικές μας ιδεολογίες, τις ανά τον κόσμο θρησκείες. Κάθε ένα από αυτά τα συστήματα δίνει στους δικούς του πιστούς ένα απαραβίαστο εγχειρίδιο με οδηγίες για το πώς να ζουν, που τους απαλλάσσει από την περιπέτεια να γίνουν υπεύθυνοι δημιουργοί της ζωής τους.
Σκεφτείτε, άραγε πόσες φορές στα σημαντικά γεγονότα της ζωής μας δεν ακολουθήσαμε καθιερωμένες πολιτισμικά τελετουργίες χωρίς καν να αναρωτηθούμε γιατί κάνουμε ότι κάνουμε. Πόσες φορές δεν πήραμε αποφάσεις ζωής βασισμένες σε αξίες που απλώς έτσι τις μάθαμε. Όπως είναι καλό να έχεις οικογένεια, είναι χρήσιμο να έχεις μια σταθερή δουλειά. Φυσικά και είναι σεβαστό να ασπάζεται κανείς αξίες που του κληροδότησαν οι προηγούμενες γενιές, είναι θεμιτό να αισθανόμαστε ασφάλεια μέσα στην εμπειρία των προγόνων μας. Θα είναι χρήσιμο όμως να αναρωτιόμαστε κάθε φορά γιατί επιλέγουμε να ακολουθήσουμε την συνήθη οδό σε μια επιλογή μας. Θα πρέπει να είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε ότι υπήρχαν και άλλες διαθέσιμες πορείες και να απαντήσουμε στον εαυτό μας γιατί επιλέξαμε μια οδό, ένα αξιακό σύστημα και όχι το αντίθετο του.
Αν γνωρίζω ότι επέλεξα να αποκτήσω παιδί ακόμα κι αν το έκανα για να ευχαριστήσω το σύντροφο ή τους γονείς μου είναι πιο εύκολο να ανταποκριθώ στις απαιτήσεις του γονικού ρόλου από ότι αν τον αισθάνομαι ως κάτι που μου έχει επιβληθεί. Αν ξέρω ότι παραμένω στη συγκεκριμένη δουλειά, επειδή μου είναι σημαντική η σταθερότητα που μου παρέχει, μπορώ πιο εύκολα να διαχειριστώ έναν απαιτητικό προϊστάμενο από ότι αν νομίζω πως δεν έχω άλλη επιλογή από το να τον ανέχομαι.
Το να είσαι άνθρωπος σημαίνει να είσαι ελεύθερος
Γενικά είναι χρήσιμο να έχουμε στο μυαλό ότι πάντα υπάρχει κι άλλος δρόμος έστω κι αν για την ώρα επιλέγουμε να μην τον διαβούμε. Σε αντίθεση με τα αντικείμενα οι άνθρωποι δεν γεννιούνται με την βεβαιότητα ότι θα εκπληρώσουν ένα συγκεκριμένο σκοπό. Κάθε στιγμή της ζωής μας όλοι μας έχουμε μπροστά μας ανοιχτούς διάφορους εναλλακτικούς δρόμους.
Κάθε φορά έχουμε την ελευθερία να κατευθυνθούμε προς έναν από αυτούς και έτσι να διαμορφώσουμε ανάλογα αυτό που είμαστε ή καλύτερα αυτό που γινόμαστε την δεδομένη στιγμή, καθώς ο άνθρωπος είναι ένα ων υπό συνεχή διαμόρφωση. Αυτό είναι το κόστος αλλά και η σαγήνη της υπαρξιακής ελευθερίας, αυτής της μορφής ελευθερίας που κανείς δεν μπορεί να μας στερήσει, εκτός αν του την παραδώσουμε ηθελημένα. Όταν το συνειδητοποιήσουμε η ζωή μας γίνεται λιγότερο εύκολη αλλά περισσότερο γεμάτη.
Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το psychologynow.gr – 30 Σεπτεμβρίου 2019
